گمانه سفالسازي و معماري گل و چينه در ده هزار سال قبل در يزد
باستان شناسي حقيقي جهان كه گمانه هايشان را بدون حبٌ و بغض هائي خاص نگاشته اند ، آغاز صنعت سفال سازي را در ايران گمانه زده اند . به نوشته پروفسور پوپ در كتاب بررسي هنر ايران «مداركي كه اخيراً به دست آمده قوياً موجب اثبات فرضيههاي چند سال اخير است مبني بر اين كه كشاورزي و شايد صنايع پيوسته به آن يعني : كوزهگري و صنعت سفالسازي و بافندگي از فلات ايران آغازشده است . »
« كهنترين اشيا سفالي بدست آمده از كاوشهاي باستانشناسي ايران مربوط به گنج دره در استان كرمانشاه است؛ كه تاريخ آن به هزاره هشتم پيش از ميلاد ميرسد »
از آنجا كه در بسياري از موارد ژن و فرهنگ يك صنعت در ناحيه اي كه از نظر مواد اوليه نيز مساعد بوده و هست باقي ميمانند ؛ و صنعت سفالسازي قرن ها است كه در حاشيه جنوب و غرب كوير مركزي ، ازيزد تا ميبد ، كاشان و قم درخشيده است به نظرما اصولا" خاستگاه صنعت سفالگري در حدود ده هزارسال قبل مي تواند از اين منطقه بوده باشد كه مورد مطالعات لازم قرار نگرفته است ؛ گرچه مشخص شده است كه سفالگري از حدود هشت تا هفت هزار سال قبل ، با سفال قرمز ، در سيالك كاشان وجود داشته است ( چشمه علي ، شهريار ، اسماعيل آباد ، تپه زاغه ، تپه حصار و به خصوص همان سيالك ) .
اختراع چرخ كوزه گري در هزاره چهارم قبل از ميلاد در ايران، دگرگوني بزرگي در صنعت سفال سازي پديد آورد ..
جانوران منقوش روي ظروف عمدتاً عبارت بوده اند از: بز، قوچ، گوزن، گاو، پرندگان و غيره
با توجه به اينكه هنوزهم بزكوهي و قوچ از حيوانات بومي - تاريخي ناحيه يزد محسوب مي شوند و هنوزز هم ، مثلا" در ميبد ، در نقاشي بر ظروف سفالي توجه خاصي به نقش مرغان مي شود شايد يزد از بزرگترين مراكز سفال سازي جهان مي بوده است كه آثار آن را نه در اطراف چشمه غربالبيز و نه ، چون ساير مناطق ، ميبايست در تپه هاي باستاني جستجو كرد .
از آنجا كه يزد مركز جهاني معماري خشت و گل خام نيز محسوب مي شود كه مجاورتي ديرينه با صنعت سفالسازي دارند چه بسا بتوانيم با گمانه هائي در حيطه جغرافياي تاريخي و به طوركلي زمين شناسي و مثلا" در مصب رود پائين در به آثار سفال سازي همان ده هزارسا پيش و نيز معماري حاصل از گل و چينه دست يابيم .